Vakanüvis, Zonguldak Havası’nda kömürün keşfedilişini yazdı

Uzun Mehmet: Kömürü keşfetmesi canına mâl olmuştu

Vakanüvis

Türkiye, Bartın Amasra’daki şehitlerine ağlıyor…

İthal kömürün parası ödenemeyince aramalar başladı

18. asır sonralarında Osmanlı Devleti de yavaş yavaş teknolojik çağdaşlaşma adımları atıyordu.

Gelişmekte olan sanayi kısımlarının kömüre gereksinimi vardı. Bu muhtaçlık, yurt içinde bulunduğu bilinmeyen taşkömürünün ithalatıyla karşılanıyordu. Fakat periyottaki savaş koşulları nedeniyle bozulan mali yapı, ithalata ödeme yapılmasını zorlaştırıyordu.

Devlet bunun üzerine, ülkede kömür bulunması gayesiyle keşiflere başlatılması kararı almıştı. Kamu vazifelileri vatandaşlara kömür numuneleri gösteriyor, buldukları takdirde ödüllendirileceklerini (ihsan-ı şahane) anlatıyorlardı. Vatani vazifedeki askerlere yönelik olarak da “kömür tanıtma toplantıları” düzenleniyordu. Padişahın bulana mükâfat vereceğinin duyulması üzerine ülke çapında kömür aramaları sürat kazanmıştı.

Kömürü buldu, İstanbul’un yolunu tuttu

O devirde askerden yeni dönen Zonguldak Köseağzı Kestaneci köyünden Uzun Mehmet, bahriyeli kumandanlarının “en büyük vatan görevlerinden biri” dedikleri kömür arayışlarına çok özel bir ilgi duyuyordu. Ereğlili Karamahmutzadeler ailesinden olan Uzun Mehmet, sık sık çevreyi geziyor, askerde gördüğü “siyah taşlar”dan arıyordu.

Yine bu türlü bir günde buğday öğütmek üzere Köseağzı değirmenine giden Uzun Mehmet, her vakit yaptığı üzere etrafı gözlüyordu. Değirmende sıra olduğunu gören Uzun Mehmet, vakit geçirmek için Neyren Deresi’nin yakınlarına gitmişti. Birden kara taşlara denk gelen Uzun Mehmet, çabucak değirmene dönmüş, ısınma için yakılan ocağa kimseye aşikâr etmeden bu taşlardan birkaç tane atmıştı.

Taşlar, kısa bir müddet sonra parlak bir biçimde yanmaya başlamıştı.

Takvimler 8 Kasım 1829’u gösterirken Türkiye coğrafyasındaki birinci taşkömürü böylelikle keşfedilmişti. Uzun Mehmet, ailesi de dahil kimseye bir şey bahsetmeden sonraki sabah erkenden birebir yere bu kez yanında kazma ve kürek de alarak gitmişti.

Kısa müddette de eşeğinin küfeleri o siyah taşlarla dolmuştu Uzun Mehmet’in.

Askerliğini İstanbul’da yapan Uzun Mehmet, bir an evvel buraya gidip, kumandanlarına kömürleri göstermek istiyordu. Lakin mevsim kıştı ve Uzun Mehmet o devranın koşullarında fakat at arabası ya da yürüyerek İstanbul’a gidebilirdi. Çaresizce baharın gelmesini bekleyen Uzun Mehmet, 1830 yılının bahar ayında nihayet elindeki kömürleri yetkililere ulaştırabilmişti.

II. Mahmut mükâfat verdi, maaşa bağladı

Askerliği devrindeki kumandanlarını bulan Uzun Hasan, heybesinde taşıdığı kara taşları onlara gösterdi. Birlikte gemi üretim ve bakım yerine gittiler, gerekli incelemeler yapıldı ve kömür bulunduğu tescil edildi. Çabucak Padişah II. Mahmut’a haber ulaştırılacak, o da Uzun Mehmet’e 5 bin kuruş ikramiye verilmesini ayrıyeten da ömür uzunluğu 600 lira aylığa bağlanmasını emredecekti. Uzun Mehmet ve subaylar, öteki yetkililer sevinç içerisindeydi. Artık gemiler, trenler, fabrikalar yurt içinde bulunan kömürlerle işleyecekti. Uzun Mehmet memnunlukla köyüne dönmüştü.

Kötü adamlar sahneye çıkıyor

Ne var ki herkes bu kadar sevinçli değildi. Uzun Mehmet’in kömürü bulması, Padişahın ilgisine mazhar olması, ödül alıp maaşa bağlanması, etrafındaki bazılarının çekememezliğine neden olmuştu.

Kimi tarihçilerin argümanlarına nazaran, bölgeyi yönetim eden “Ereğli Ayanı” İsmail Ağa da Uzun Hasan’a reaksiyon duyanlardan birisiydi. Ereğli’nin yönetimini elinde bulunduran İsmail Ağa da uzunca bir vakittir adamlarıyla kömür keşifleri yapmış ancak bir türlü bulamamıştı.

İddialara nazaran İsmail Ağa, kömürü bulup Padişaha sunmak, böylelikle de bölgenin valiliğine atanmak istiyordu. Ağa, Uzun Hasan’ın kömürü bulduğunu duyunca küplere binmişti. Uzun Hasan nasıl olur da oranın yöneticisiyken kendisine haber vermeden İstanbul’a giderdi?

Bu ortada Uzun Hasan, İstanbul’a davet edilmişti. Tekrar bilgisine başvurulacak, sonra da yanına uzmanlar verilip bölgede araştırmalara başlanacaktı.

Zonguldak Halkevi tarafından 1933 yılında yayımlanan “Cumhuriyetin On yılında Zonguldak ve Maden Kömür Havzası” isimli kitapta ileri sürüldüğüne nazaran, Uzun Mehmet ağırlandığı otelde köyüne dönüş tarihini beklerken, İsmail Ağa’nın İstanbul’a gönderdiği iki adamı onun adresini bulmuşlardı. Leblebici Hanı’nda kalmakta olan Uzun Mehmet, İsmail Ağa’nın adamları tarafından han odasında boğularak – kimi kaynaklara nazaran kahvesine zehir konularak – öldürülecekti.

– Doç Dr. Ahmet Efiloğlu, Arş. Gör. Çağlar Tan, “Tek Parti Devri Uzun Mehmet Kömür Bayramı Kutlamaları”, Milletlerarası Tarih Çalışmaları Mecmuası, Sayı 8, Yıl 2016 – Doç Dr. Yücel Namal, “Başbakan İsmet İnönü’nün Zonguldak Kömür Havzası Ziyareti”, Zonguldak Sempozyumu Bildirileri, 20126

– Erol Çatma, Yüksel Yıldırım, “Kömürün Bulunması ve Uzun Mehmet”, Zonguldak Nostalji, 14 Haziran 2021

– “Türkiye Taşkömürü Kurumu 2021 Yılı Faaliyet Raporu”